Kontakty z dzieckiem / Zadośćuczynienie za uniemożliwianie kontaktów z dzieckiem
Ustalenie harmonogramu kontaktów z dzieckiem w orzeczeniu sądu lub w ramach ugody pomiędzy rodzicami samo w sobie nie gwarantuje zakończenia sporu w kwestii kontaktów i nie przekłada się automatycznie na trwałe ustabilizowanie sytuacji dziecka. Nagminne są bowiem sytuacje, w których rodzic, pod którego opieką dziecko pozostaje, utrudnia lub uniemożliwia drugiemu rodzicowi wykonywanie kontaktów z dzieckiem w ustalonym wymiarze. Jakie środki prawne przysługują wówczas pokrzywdzonemu rodzicowi i jakie działania może podjąć aby wyegzekwować swoje prawa?
Zadośćuczynienie za uniemożliwianie kontaktów z dzieckiem
W ostatnich latach sądy coraz częściej stają na stanowisku, że pozbawienie rodzica kontaktu z dzieckiem stanowi naruszenie dóbr osobistych rodzica w postaci prawa do życia rodzinnego i utrzymywania więzi osobistej i emocjonalnej z dzieckiem. Przełomowy okazał się wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 15 lipca 2015 r. (sygn. Akt I Aca 202/15), w którym sąd zasądził na rzecz powoda – ojca – kwotę 5 tys. zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie przez pozwaną – matkę – dóbr osobistych powoda. Sąd uznał, że uporczywie utrudniając powodowi kontakt z dziećmi, a ostatecznie doprowadzając do zerwania tych kontaktów, pozwana godziła w dobra osobiste powoda w postaci łączącej go z córkami więzi uczuciowej. Krzywda, jakiej doznał powód, polegała na bólu i cierpieniach emocjonalnych, wynikających z niemożności utrzymywania więzi z najbliższymi członkami rodziny – dziećmi.
Rodzic, którego dobra osobiste zostają naruszone wskutek uniemożliwiania mu kontaktu z dzieckiem, może zatem wystąpić do sądu z powództwem cywilnym i zażądać (alternatywnie lub łącznie):
-
zaniechania działania naruszającego jego dobra osobiste poprzez zaprzestanie utrudniania kontaktu;
-
usunięcia skutków naruszenia dóbr osobistych (np. przywrócenie możliwości utrzymywania kontaktu pośredniego dziecka z rodzicem – zwrócenie dziecku telefonu, przywrócenie mu konta na Skype itd.);
-
zadośćuczynienia pieniężnego;
-
zapłaty odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny.
W praktyce, największe znaczenie w przypadku naruszania dóbr osobistych rodzica poprzez uniemożliwianie mu realizowania kontaktów z dzieckiem będzie miało żądanie zaniechania dalszych naruszeń oraz żądanie zasądzenia zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Osoba, która występuje do sądu z pozwem o ochronę dóbr osobistych musi wykazać, że doszło do naruszenia jej dobra osobistego lub dobro to było zagrożone naruszeniem. Pokrzywdzony nie musi natomiast udowadniać, że naruszenie miało charakter bezprawny – to sprawca naruszenia, aby uwolnić się od odpowiedzialności, musi wykazać, że jego zachowanie mieściło się w granicach prawa.
Pozew o ochronę dóbr osobistych w związku z nierealizowaniem kontaktów a inne środki prawne
Środkiem prawnym, z którego najczęściej korzystają rodzice, których kontakty z dziećmi nie są realizowane zgodnie z orzeczeniem lub ugodą, jest wniosek o zagrożenie nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej za każdy niezrealizowany kontakt. Postępowanie w takiej sprawie toczy się przed sądem opiekuńczym i składa się z dwóch etapów:
-
W pierwszym etapie, sąd wydaje postanowienie o zagrożeniu nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej, jeżeli ustali, że osoba pod której pieczą pozostaje dziecko, uchyla się od realizowania kontaktów zgodnie z orzeczeniem lub ugodą (np. nie wydaje dziecka na kontakty, uniemożliwia kontakty telefoniczne);
-
w drugim etapie, jeżeli sąd stwierdzi, że pomimo zagrożenia nakazaniem zapłaty sytuacja nie uległa zmianie i osoba sprawująca opiekę nad dzieckiem w dalszym ciągu nie realizuje prawidłowo kontaktów, sąd wyda postanowienie, w którym nakaże tej osobie zapłatę określonej sumy pieniężnej, biorąc pod uwagę liczbę naruszeń.
Wystąpienie z wnioskiem o zagrożenie nakazaniem zapłaty w powyższym trybie nie wyklucza możliwości równoległego wystąpienia z pozwem o zadośćuczynienia za krzywdę spowodowaną naruszeniem dóbr osobistych poprzez uniemożliwianie kontaktów z dzieckiem. Zgodnie bowiem z art. 23 kc. dobra osobiste pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach, zaś w myśl art. 24 § 3 kc, środki ochrony przewidziane w wymienionym przepisie nie uchybiają uprawnieniom wynikającym z innych przepisów.
Rodzicowi, który został pozbawiony kontaktu z dzieckiem przez drugiego rodzica, przysługują zatem równocześnie dwa środki prawne:
-
wniosek do sądu opiekuńczego o zagrożenie nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej za każdy niezrealizowany kontakt, a w przypadku braku poprawy sytuacji – wniosek o nakazanie zapłaty tej sumy;
-
pozew cywilny o ochronę dóbr osobistych, w ramach którego można zażądać np. zadośćuczynienia lub zaprzestania naruszeń.